Το Duende

Ο Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα, μέσα από τη διάλεξή του «Θεωρία και Λειτουργία του Duende» (1933), προτείνει μια ριζοσπαστική και βαθιά υπαρξιακή ερμηνεία της τέχνης. Το duende, έννοια δύσκολα μεταφράσιμη, δεν είναι απλώς αισθητικό ή τεχνικό χαρακτηριστικό της δημιουργίας· είναι μια σκοτεινή δύναμη που αναδύεται από την πάλη με την ανθρώπινη θνητότητα, τον πόνο και την αλήθεια. Ο Λόρκα προσφέρει έναν πνευματικό οδηγό προς μια τέχνη αυθεντική και ζωντανή, που δεν φοβάται να κοιτάξει τον θάνατο κατάματα.

Το duende δεν είναι εξωτερικό δώρο, όπως η έμπνευση του αγγέλου ή η χάρη της μούσας. Είναι μια εσωτερική εμπειρία, ένα ρίγος, ένας τρόμος που διαπερνά τον καλλιτέχνη και τον θεατή, και γεννιέται όταν το έργο τέχνης δεν περιορίζεται στην επιφάνεια αλλά ανασκάπτει τα βάθη της ανθρώπινης ψυχής. Ο Λόρκα γράφει πως «το duende έρχεται όταν βλέπει τη δυνατότητα θανάτου», τονίζοντας πως η αλήθεια της τέχνης δεν είναι ποτέ αποστειρωμένη ή ασφαλής — είναι ένας διαρκής αγώνας με το πεπερασμένο.

Η φλαμένκο μουσική, το τραγούδι και ο χορός αλλά και η ανδαλουσιανή ποίηση — όλα παραδείγματα που χρησιμοποιεί ο Λόρκα — χαρακτηρίζονται από αυτή τη δύναμη. Ο καλλιτέχνης δεν αρκεί να είναι τεχνικά άρτιος: πρέπει να διακινδυνεύει, να καταθέτει την ψυχή του, να "ματώνει" στη σκηνή ή στο χαρτί. Το duende δεν υπόσχεται επιτυχία, αλλά αυθεντικότητα.

Το δοκίμιο του Λόρκα είναι τελικά ένα μανιφέστο για μια τέχνη που αρνείται τον φορμαλισμό και επιζητά το πάθος, την αναμέτρηση με τα όρια της ύπαρξης. Είναι μια υπενθύμιση πως η πραγματική τέχνη γεννιέται εκεί όπου ο καλλιτέχνης δεν αποφεύγει τον πόνο αλλά τον μεταμορφώνει σε ομορφιά. Το duende είναι η φωτιά που δεν καταστρέφει, αλλά μεταμορφώνει.